مظفر شاهدی

در باره ساواک؛ گفت‌وگو با دکتر مظفر شاهدی(نویسنده کتاب: ساواک سازمان اطلاعات و امنیت کشور 1335- 1357) گفت‌وگو از: علی عوض‌خواه1-به بهانه نمایش اخیر مستندگونه پرویز ثابتی از تلویزیون من‌وتو، به عنوان معروف‌ترین مسئول‌ ساواک، بفرمایید چه شد که رژیم پهلوی به فکر تشکیل ساواک افتاد؟پاسخ پرسش 1: هم‌چنان‌که قبلاً هم در برخی از مصاحبه‌ها و نوشته‌هایم اشاره کرده‌ام، تأسیس ساواک در ایران اساساً پروژه‌ای آمریکایی و معلولِ شکل‌گیری و تداومِ وضعیت جنگ سرد در میان دو اردوگاهِ جهان سرمایه‌داری (تحت رهبری ایالات متحده آمریکا) و دنیای کمونیسم (با هدایتِ اتحاد جماهیر شوروی)، از اواخر جنگ جهانی دوم بدان‌سو بود. در واقع غرب (و به‌طور مشخص آمریکا و انگلیس) که به‌ویژه با کودتای 28 مرداد 1332 و از میان برداشتن همان دموکراسی و مردم‌سالاریِ نیم‌بندِ 12 ساله متعاقبِ برکناری رضاشاه از سلطنت (1320- 1332) و تسلط بر مقدرات سیاسی کشور، عملاً ایران را در جرگه کشورهای اقماریِ وابسته به‌اردوگاه جهان سرمایه‌داری غرب وارد کرده بودند، به‌ویژه به‌هدفِ مقابلهِ مؤثرتر و هماهنگ‌ترِ با نفوذ و سلطهِ احتمالیِ دنیای کمونیسم و به‌طور مشخص شوروی و عوامل داخلی آن در ایران (که در آن برهه حزب توده مهمترینِ و شناخته‌شده‌ترین آن عوامل و عناصر وابسته به‌شوروی در ایران محسوب می‌شد)، تشکیل و فعالیتِ یک سازمان اطلاعاتی- امنیتی و جاسوسیِ انسجام‌یافته‌ترِ جدیدی را در ایران، ضروری دیدند. به‌ویژه این‌که ایران، مرزهای زمینی و دریاییِ طولا و در عین‌حال بسیار حساسی هم با اتحاد جماهیر شوروی داشت. پیش از آن، ایران در سازمان منطقه‌ای سنتو (با حضور رسمی ترکیه و پاکست, ...ادامه مطلب

معرفی کتاب:«تحزب و سیاست‌ورزی حزبی در ایران: 1285- 1368»؛ 2 جلد؛نویسنده: دکتر مظفر شاهدیاین کتاب در دو جلد (جلد اول: 574 صفحه؛ جلد دوم: 528 صفحه/ مجموعاً: 1102 صفحه)، که شامل پیشگفتار، ده فصل، نمایه و منابع و مآخذ می‌شود، در سال 1402 از سوی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، قیمت دوره دوجلدی/ با جلد سخت (گالینگور) ر000ر490 تومان، چاپ و منتشر شده است.عناوین فصول کتاب به‌شرح زیر است:پیشگفتار؛فصل اول: کلیات؛فصل دوم: پیشینه تحزب و سیاست‌ورزی حزبی در ایران (1285- 1357)؛فصل سوم: تبارشناسی تاریخی احزاب و تشکل‌های سیاسی به‌انقلاب پیوسته (تعاملات و تعارضات: 1320- 1357)؛فصل چهارم: یک اتحاد مصلحت‌جویانه (انقلاب تا پیروزی: 1356- 1357)؛فصل پنجم: رابطه جریان‌های سیاسی به‌انقلاب پیوسته با تفکر حزبی، تکثرگرایی و سیاست‌ورزی حزبی در آستانه پیروزی انقلاب؛فصل ششم: تبیین حقوقی- قانونی جایگاه تحزب و حکمرانی حزبی (از رفراندوم تعیین نوع نظام تا تصویب و تأیید نهایی قانون اساسی)؛فصل هفتم: تحزب و سیاست‌ورزی حزبی در مرحله گذار (از انتخابات ریاست جمهوری تا گشایش مجلس شورای ملی/ اسلامی)؛فصل هشتم: بحران دموکراسی در ایران (تکثرگرایی و سیاست‌ورزی حزبی از خرداد 1359 تا مهر 1360)؛فصل نهم: عبور از تکثرگرایی، تحزب و سیاست‌ورزی حزبی در سال‌های 1360- 1368؛فصل دهم: یافته‌های پژوهش؛ نمایه‌ها؛ منابع و مآخذ.از هنگام پيروزي انقلاب مشروطه بدين‌سو،‌ موضوعِ تحزب و سياست‌ورزيِ رقابت‌آميزِ حزبي، از مهمترينِ دغدغه‌ها و بلكه مسئلهِ‌هايِ سياسي و اجتماعيِ حل‌ناشدنيِ جامعه ايراني بوده است. اين پرسش، مي‌شود گفت همواره، در ميان محافلِ سياسي و البته پژوهشگران و محققانِ حوزه‌هاي مختلف علوم انساني و اجتماعي مطرح بوده است كه: به‌رغم, ...ادامه مطلب

داوری تاریخ: زنان ایرانی از عهد باستان تا دوران معاصردر گفت‌وگو با دکتر مظفر شاهدیگفت‌وگو از: مرضیه سهامی‌احمدپرسش 1: زنان یکی از مهمترین نقش‌آفرینان عرصه عمومی هر جامعه‌ای به‌حساب می‌آیند. مرور تاریخ تحولات اجتماعی و سیاسی ایران نیز نمونه‌های فراوانی از این امر با خود دارد. به‌نظر شما مهمترین و نخستین عرصه ورود زنان به‌عنوان نقش‌آفرین اجتماعی کدام دوره تاریخی و واقعه است؟شاهدی: واقعیت این است که وقتی اسناد، منابع و قراینِ قابل دسترس را بررسی می‌کنیم درمی‌یابیم که زنان در مقاطع مختلف تاریخ چندهزار سالهِ اخیر ایران، به‌انحاء گوناگون، در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی و حتی نظامی- امنیتی ایران‌زمین نقش‌های مستقیم و غیرمستقیمِ دیرپایی داشته‌اند. حتی در تاریخ اسطوره‌ای و دنیای پهلوانی ایران هم، ما به‌وضوح می‌توانیم از نقش و جایگاهِ گاه بسیار مؤثر زنان در حیات سیاسی و اجتماعی و بلکه نظامی ایران اطلاعاتی به‌دست بیاوریم. چنان‌که در شاهنامه فردوسی که نه‌تنها تاریخ شاهان بلکه تاریخ اقشار گوناگون مردم ایران‌زمین است، ما بار‌ها به‌اسامی زنانی برمی‌خوریم که علاوه بر نقش‌های اجتماعی و سیاسی، حتی در میادین نبرد نظامی رودر رو با خصمِ انیرانی حضوری پررنگ و دلیرانه دارند. در سنگ‌نبشته‌ها و پیکره‌های سنگیِ برجای مانده از تاریخ باستانیِ ایران هم ما به‌تناوب با نماد‌های زنانه روبرو می‌شویم. ضمن این‌که هیچ سند، مدرک یا قرینه‌ای وجود ندارد که نشان دهد در تاریخ باستانی ایران، که تا آستانه فتح ایران توسط اعراب مسلمان در ربع اول قرن هفتم میلادی ادامه می‌یابد، رویکردی مردسالارانه و زن‌ستیزانه از جامعه ایرانی ارائه داده و جایگاه زنان را تخویف دهد. هم‌چنان‌که در دوران پادشاهی سلسله ساسانیان، ما شاهد به‌پادشاه, ...ادامه مطلب

حزب رستاخیز ملت ایران؛ فرازوفرود: اسفند 1353- مهر 1357گفت‌وگو با دکتر مظفر شاهدی گفت‌وگو از: الهام دانایی‌سرشتپرسش 1: به عنوان سوال اول لطفا تاریخچه ای از چگونگی شکل‌گیری و فعالیت احزاب در جهت دمکراسی نمایشی در طول دوران 37 ساله سلطنت پهلوی دوم، بفرمایید.پاسخ پرسش 1: باید عرض کنم، طی 12 ساله نخست سلطنت محمدرضاشاه پهلوی (1320- 1332) که کودتای 28 مرداد 1332 پایان‌بخش آن بود، به‌رغم فضای سیاسی و اجتماعی کمابیش آزادی که در عرصه کشور شکل گرفت، اما، جامعه ایرانی، به‌دلایل گوناگون داخلی و خارجی، ظرفیت سیاسی و اجتماعی بسنده‌ای برای تقویت و بلکه نهادینه کردن یک نظام دموکراتیک مبتنی بر رقابت احزاب و گروههای سیاسی در چارچوب قانون اساسی مشروطه پیدا نکرد. بعد از کودتا هم که حکومت پساکودتایی، که از حمایت کودتاچیان خارجی (به‌طور مشخص آمریکا و انگلیس) هم برخوردار شده بود، به‌سرعت، همه احزاب و جریان‌های سیاسیِ مستقل را سرکوب و از میان برداشت. فقط از اوایل سال 1336 و به‌دنبال گسترش بحران‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، به‌هدف ارائه نمایشی کنترل شده از شیوه به‌اصطلاح دموکراتیک و مشروطه سیاست‌ورزی و حکمرانی (تا جایی که هم حامیان خارجی آن را راضی کند و هم این‌که دامنه اعتراضات و انتقادات سیاسی و اجتماعیِ داخلی را کاهش دهد)، به‌تأسیس دو حزب مردم (به‌عنوان حزب پیشاپیش در اقلیت! در اردی‌بهشت 1336) و ملیون (باز به‌عنوان حزب پیشاپیش در اکثریت! در دی 1336) اقدام کرد؛ که به‌ترتیب اسدالله علم و منوچهر اقبال (هر دو از فداییان اعلیحضرت همایونی!) آنها را هدایت می‌کردند. اما اولین مرحلهِ این نظام دو حزبیِ تحت سیطره اعلیحضرت هما, ...ادامه مطلب

دکترین امنیت ملی در دوره محمدرضاشاه پهلوی؛ 1320- 1357گفت‌وگو با دکتر مظفر شاهدی گفت‌وگو از: رحمت رمضانیپرسش 1: دکترین امنیت ملی ایران در دوره محمدرضا پهلوی بر چه اساسی بنا شد آیا این دکترین ملی مستقل بود و یا به سمت استقلال در حرکت بود؟ پاسخ پرسش 1: باید عرض کنم، محمدرضا پهلوی از همان آغاز در یک وضعیتِ بسیار دشوار، بغرنج و غیرعادی که ایران توسط کشورهای روسیه‌شوروی و انگلستان اشغال شده و به‌تبع آن اساس استقلال و تمامیت ارضی و سرزمینی ایران مورد تهدید و بلکه تجاوز و تعرضِ نظامی قدرت‌های خارجی قرار گرفته بود، آن هم نه با اراده ملی، بلکه با خواست و نظر مساعدِ همان قدرت‌های متجاوز خارجی که کشور را اشغال کرده و پدرش رضاشاه را از مقام پادشاهی برکنار کرده بودند، بر تخت سلطنت ایران نشانده شد! بنابراین محمدرضاشاه در شرایطی سلطنت خود را آغاز کرد که اساساً امنیت ملی و تمامیت ارضی ایران به‌دلیل تجاوز خارجی و اشغال کشور توسط متفقین که عملاً هم خود را در بسیاری از امور داخلی ایران فعال مایشاء می‌دانستند، با تهدیدات و چالش‌های جدی‌ای روبرو شده بود. در تمام سال‌های ادامه جنگ جهانی دوم که خاک ایران در اشغال کشورهای انگلیس، شوروی و آمریکا باقی ماند،‌ امنیت ملی ایران، در تعارضِ با منافع متجاوزان خارجی، هم‌چنان آسیب‌پذیر و در هاله‌ای از ابهام و بحران قرار داشت. در آن میان، بروز و ظهور غائله فرقه‌های دموکرات در آذربایجان و کردستان، که اساساً پروژه‌هایی خطرناک و البته بی‌سابقه توسط ارتش، دستگاه اطلاعاتی- جاسوسی و حکومت متجاوز روسیه شوروی و عوامل وابسته داخلی آنها علیه تمامیت ارضی و سرزمینی ایران‌زمین محسوب می‌شدند، وضعیت ام, ...ادامه مطلب

محمدعلی فروغی، روشنفکران پسامشروطه و سلطنت رضاشاهدر گفت و گو با دکتر مظفر شاهدیگفت و گو از: رحمت رمضانیپرسش: محمدعلی فروغی کیست؟ روشنفکری که با استبداد همکاری کرد یا رضاخان مجری اقدامات فرهنگی و توسعه آمرانه روشنفکرانی مانند فروغی بود؟پاسخ: برای پاسخ دقیق‌تر به‌این پرسش، که در کلیت خود می‌تواند و بلکه باید وضعیت و ساحت پاسخ‌گویی به‌هر پرسش تاریخیِ دیگری را هم تبیین کند، لازم است مقدمه‌ای را عرض کنم.واقعیت این است که نگاه علمی و بلکه داوری درباره کارنامه شخصیت‌های تاریخی و موضوع تاریخ تحولات و رخداد‌هایی که در شئون گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، امنیتی و یا هر جنبه دیگری از آنچه در گذشته روی داده است، در بستر مکاتب و فراتر از آن پارادایم‌های فکری، فلسفی و سیاسی مختلف، که به‌نوعی رقیب یکدیگر بوده و هستند و هریک بر اساس مبانی نظری خاص خود، نگاه و رویکرد متفاوتی به‌خاستگاه و معنای رخداد‌ها و تحولاتِ تاریخی داشته و دارند، صورت‌بندی تبیینی و تحلیلیِ متفاوت و گاه کاملاً متعارضی پیدا می‌کند. به‌طور مشخص مکاتب تاریخ‌نگاری و تاریخ‌پژوهیِ مارکسیستی، لیبرالیستی، اسلام‌گرایانه و نیز ملی‌گرایانه هویت‌طلب باستانگرا، هر یک بر اساس مفروضات و مبانی فکری، ایدئولوژیکی و فلسفی و سیاسیِ خود، پیرامون یک واقعه، پدیده و یا یک شخصیت تاریخیِ واحد، فهم و داوریِ تاریخیِ متفاوت و بلکه سراسر متعارضی ارائه می‌دهند.چنان‌که درباره همین شخصیتِ تاریخیِ محمدعلی فروغی که در این گفتگو مورد پرسش قرار داده‌اید، هر یک از مکاتب تاریخ‌نگاری بالا، حتی اگر همه آن‌ها برای مطالعه و بررسی کارنامه تاریخی او به‌متون و اسنادِ واحد و همسانی ارجاع بدهند، باز هم خوانش‌ها، فهم‌ها و داوری‌های تاریخیِ متفاوتی ارائه داده و , ...ادامه مطلب

اسدالله علم و سلطنت محمدرضاشاه پهلوی؛در گفت‌وگو با دکتر مظفر شاهدی گفت‌وگو از: مهسا علی‌بیگی□ درباره نقش و جایگاه اسدالله علم در رویدادهای سیاسی زمان پهلوی دوم صحبتهای زیادی شده است. برخی به ارتباطات علم با انگلیس اشاره می‌کنند و او را نماینده سیاستهای انگلیس می‌دانند که به محمدرضا پهلوی دیکته می‌شد. شما چه تحلیلی درباره جایگاه و نقش او در دو دهه واپسین حکومت پهلوی دارید؟برای پاسخ به این پرسش لازم می‌دانم درباره پیشینه ارتباط خاندان علم با محافل انگلیسی توضیحی کوتاه عرض کنم. خاندان علم حضور مؤثر دیرپایی در مناطق شرقی ایران داشت و سران این خاندان حداقل از اوایل دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه تا اواخر دوره قاجار حکمرانی بلامنازع بخش وسیعی از قلمروهای شرقی ایران (که به‌طور تقریبی شامل استانهای سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی کنونی می‌شد) را برعهده داشتند. می‌دانیم که در آن دوران دولت استعماری انگلستان سلطه تمام و کمالی بر بخشهای وسیعی از اقیانوس هند، دریای عمان و خلیج فارس و البته اقصی نقاط شبه‌جزیره هندوستان (شامل کشورهای کنونی هندوستان، بنگلادش و پاکستان) داشت و در قلمروهای وسیعی از خاک افغانستان کنونی هم نفوذ گسترده‌ای به‌دست آورده بود و به‌تبع آن دامنه حضور سلطه‌جویانه آن کشورتا سراسر مرزهای شرقی و جنوبی ایران کشیده شده بود. انگلستان البته در رقابتی تنگاتنگ و نفس‌گیر با روسیه‌تزاری، از سالهای نخست حکومت قاجار، به‌تدریج نفوذ سیاسی، اقتصادی ـ تجاری، و نظامی ـ امنیتی روزافزونی در ایران پیدا کرده و به‌ویژه در سراسر قلمروها و ایالات شرقی، جنوبی و مرکزی ایران، نفوذ و حضور سلطه‌جویانه انگلستان تا سالهای پایانی دوران سلطنت قاجارها بلامنازع شد. در چنین فضا و شرایطی بود که سران حکومت, ...ادامه مطلب

تولد يك انقلاب؛ جايگاه جريان‌هاي سياسي مختلف در پيروزي انقلاب اسلاميگفت‌وگو با دكتر مظفر شاهدي گفت‌وگوكننده: رحمت رمضاني پرسش 1: جریان های سیاسی مبارز علیه رژیم پهلوی به چند گروه تقسیم می شدند و چرا آنها قادر نبودند رژیم سیاسی مستقر را تغییر دهند؟ پاسخ 1: در همين ابتداي بحث بايد تصريح كنم كه، اگر به‌هر دليلي،‌ جريان اسلامگراي تحت رهبري آيت الله خميني، در سال‌هاي 1356- 1357، وارد عرصه مبارزات سياسي و اجتماعي نمي‌شد، به‌هيچ عنوان، اعتراضات و انتقادات سياسي ساير گروهها و جريان‌هاي سياسيِ منتقد و مخالف رژيم پهلوي، تا آن اندازه نمي‌توانست گسترش يابد كه موقعيت حكومت وقت را با خطر يا چالشي جدي روبرو سازد. به‌عبارت دقيق‌تر، در صورت عدم حضور جريان اسلامگرايِ سراسرگسترش‌يابنده و خارج از شمارِ تحت رهبري آيت الله خميني در عرصه تحولات سياسي و اجتماعيِ سال‌هاي 1356- 1357، رژيم پهلوي، قادر بود، به‌سهولت و به‌سرعت، تمام ديگر گروهها و جريان‌هاي سياسيِ منتقد و مخالف را، سركوب و از عرصه سياسي و اجتماعي كشور حذف كند. بنابراين، نقش و جايگاه جريان اسلامگراي تحت رهبري آيت الله خميني در شكل‌گيري، گسترش و پيروزي انقلاب مردم ايران در بهمن سال 1357 تعيين‌كننده بود.اما در باره جريان‌هاي سياسي منتقد و مخالف رژيم پهلوي بايد عرض كنم، در آستانه شكل‌گيري انقلاب، در سال‌هاي 1356- 1357، ما با چهار جريان كلي منتقد و مخالف حكومت وقت مواجه هستيم: اولين و مهمترين جريان سياسي مخالف رژيم پهلوي در آن برهه، جريان اسلامگراي تحت رهبري آيت الله خميني بود كه چنان‌كه عرض كردم، مهمترين و تعيين‌كننده‌ترين جريان سياسي وقت محسوب مي‌شد. جرياني كه من عنوان ملي‌گرايان ليبرال را براي آنها انتخاب كرده‌ام،‌ دومين جريان سيا, ...ادامه مطلب

بانك انگليسي بانک شاهنشاهی ایران چه نقشی در سیاست‌های بریتانیا در ایران ایفا کرد؟ گفت‌وگو با دكتر مظفر شاهدي   عصر ناصری، مقارن بود با گسترش بی‌سابقه نفوذ و سلطه کشورهای بزرگ استعماری، در همین برهه از تاریخ ایران بود که بیشترین امتیازات اقتصادی به کشورهای خارجی واگذار شد و در چنین شرایطی وقتی دو کشور استعماری انگلستان و روسیه تزاری،‌ بر دامنه نفوذ خود در ایران افزودند، نظام سیاسی ناتوان حاکم بر , ...ادامه مطلب

پل پيروزي: تبعاتِ اشغال ايران در جنگ جهاني دوم؛ در گفت‌وگو با دكتر مظفر شاهدي پرسش 1- ایران در جنگ جهانی دوم پل پیروزی لقب گرفت و سرنوشت جنگ را تا حد زیادی مشخص کرد. فکر حمله به ایران و تصرف خاک ما از سوی متفقین از چه زمانی کلید خورد؟ آیا رضاشاه در اجازه به استفاده از خاک ایران توسط متفقین، تعلل کرد؟ پاسخ پرسش 1: براي پاسخ‌گوييِ دقيق‌ترِ به‌اين پرسش شما، لازم است، مقدمتاً عرض كنم، جنگ جهاني دوم , ...ادامه مطلب

چرايي و چگونگي وقوع كودتاي سوم اسفند 1299 در گفتگو با دكتر مظفر شاهدي گفت‌وگو از: عليرضا رضايي   پرسش 1: وضعيت اجتماعي جامعه ايران در زمان كودتا چگونه بود؟ پاسخ پرسش 1: بسم الله الرحمن الرحيم. وقتي كودتاي سوم اسفند 1299 در ايران رخ داد، حدود 2 سال و 3 ماه از پايان جنگ جهان اول سپري مي‌شد. جنگ جهاني اول در 11 نوامبر 1918 برابر با 19 آبان 1297 و 6 صفر 1337 رسماً پايان يافت و كودتا در 3 اسفند 1299 ب, ...ادامه مطلب

فراز و فرود حزب رستاخیز ملت ایران؛ 1353- 1357مظفر شاهدیدر بعد از ظهر روز یکشنبه 11 اسفند 1353، محمدرضاشاه پهلوی، علی‌الظاهر به‌یک‌باره و بدون اطلاع قبلی، به‌انحلال احزاب رسمی فعال در عرصه سیاسی کشور , ...ادامه مطلب

ظهور و سقوط غائله فرقه هاي دموکرات آذربایجان و كردستان                                              در گفت‌وگو با مظفر شاهدیپرسش 1: اندیشه تجزیه آذربایجان از ایران در یک قرن معاصر تا چه حد جدی بوده و , ...ادامه مطلب

 سیاست و حکومت در دوره پهلوی؛ در گفت‌وگو با مظفر شاهدیگفت‌وگو از: نفیسه رحمانی پرسش 1: ویژگی های اصلی سیاست ورزی در عصر پهلوی دوم از دیدگاه شما چیست؟پاسخ 1: می‌دانید که انقلاب مشروطه، که در سال 1285ش , ...ادامه مطلب

    به‌مناسبت خروج شاه از ايران؛‌ مشروعيت سياسي سلسله پهلوي در گفت‌وگو با مظفر شاهدي  گفت‌وگو از: رحمت‌الله رمضاني   پرسش 1-مطابق نظر مورخان سلطنت طلب محمد‌رضا پهلوی در 26 دی ماه 1357 از ایران خارج ش, ...ادامه مطلب