مظفر شاهدی

در باره ساواک؛ گفت‌وگو با دکتر مظفر شاهدی(نویسنده کتاب: ساواک سازمان اطلاعات و امنیت کشور 1335- 1357) گفت‌وگو از: علی عوض‌خواه1-به بهانه نمایش اخیر مستندگونه پرویز ثابتی از تلویزیون من‌وتو، به عنوان معروف‌ترین مسئول‌ ساواک، بفرمایید چه شد که رژیم پهلوی به فکر تشکیل ساواک افتاد؟پاسخ پرسش 1: هم‌چنان‌که قبلاً هم در برخی از مصاحبه‌ها و نوشته‌هایم اشاره کرده‌ام، تأسیس ساواک در ایران اساساً پروژه‌ای آمریکایی و معلولِ شکل‌گیری و تداومِ وضعیت جنگ سرد در میان دو اردوگاهِ جهان سرمایه‌داری (تحت رهبری ایالات متحده آمریکا) و دنیای کمونیسم (با هدایتِ اتحاد جماهیر شوروی)، از اواخر جنگ جهانی دوم بدان‌سو بود. در واقع غرب (و به‌طور مشخص آمریکا و انگلیس) که به‌ویژه با کودتای 28 مرداد 1332 و از میان برداشتن همان دموکراسی و مردم‌سالاریِ نیم‌بندِ 12 ساله متعاقبِ برکناری رضاشاه از سلطنت (1320- 1332) و تسلط بر مقدرات سیاسی کشور، عملاً ایران را در جرگه کشورهای اقماریِ وابسته به‌اردوگاه جهان سرمایه‌داری غرب وارد کرده بودند، به‌ویژه به‌هدفِ مقابلهِ مؤثرتر و هماهنگ‌ترِ با نفوذ و سلطهِ احتمالیِ دنیای کمونیسم و به‌طور مشخص شوروی و عوامل داخلی آن در ایران (که در آن برهه حزب توده مهمترینِ و شناخته‌شده‌ترین آن عوامل و عناصر وابسته به‌شوروی در ایران محسوب می‌شد)، تشکیل و فعالیتِ یک سازمان اطلاعاتی- امنیتی و جاسوسیِ انسجام‌یافته‌ترِ جدیدی را در ایران، ضروری دیدند. به‌ویژه این‌که ایران، مرزهای زمینی و دریاییِ طولا و در عین‌حال بسیار حساسی هم با اتحاد جماهیر شوروی داشت. پیش از آن، ایران در سازمان منطقه‌ای سنتو (با حضور رسمی ترکیه و پاکست, ...ادامه مطلب

پاسخ مظفر شاهدی به‌پرسش زیر:اصلی‌ترین پیامد کودتای سوم اسفند چه بود و انگلیسی‌ها با چه راهبردی این کودتا را طراحی و اجرا کردند؟طرح پرسش از: جواد نوائیان‌رودسریپاسخ: باید عرض کنم کودتای سوم اسفند 1299 در یک موقعیت بسیار دشوار و سرنوشت‌سازِ داخلی،‌ منطقه‌ای و بلکه جهانی، در ایران رخ داد. در آستانه کودتا،‌ به‌دلایل گوناگون داخلی و خارجی، اقتدار دولت مرکزیِ ایران به‌شدت آسیب دیده و به‌تبع آن، تمامیت ارضی و سرزمینی ما، با تهدیداتِ می‌شود گفت جدی‌ای مواجه شده بود. در آن برهه دشوار، هر آن، خطرات بالقوه و بلکه بالفعلِ شورش و جداطلبیِ متجاسرانِی که در مناطق مختلف کشور، به‌انحاء گوناگون، در برابر دولت مرکزی، قد علم کرده و به‌طور مستقیم و غیرمستقیم ساز مخالف‌خوانی سر داده بودند، وحدت ملی و سرزمینی ایران را تهدید می‌کرد؛ بالاخص این‌که، دلایل بسیاری وجود داشت که نشان می‌داد، دو قدرت بزرگِ همسایه ایران در شمال و جنوب (روسیه شوروی در شمال و انگلیس در جنوب)، با انگیزه‌های سیاسی، ایدئولوژیکی، اقتصادی و امنیتیِ متفاوت، می‌توانند و بلکه علاقمند هستند، با اتکای به‌متجاسران و حکمرانانِ نیمه مستقلِ جاخوش کرده در شمال و جنوب ایران، ولو، به‌قیمت تجزیه و تکه تکه کردن ایران، منافع و خواسته‌های سیاسی، ایدئولوژیکی و اقتصادی خود را در آیندهِ ایران تأمین کنند. در آن میان، به‌ویژه انگلیسی‌ها، که منافعِ اقتصادی- مالی و استراتژیکِ فراوانی در ایران داشتند (و سرپل‌های عظیم نفتی در جنوب و جنوب غربی ایران مهمترین همه آنها بود)، مطلقاً، قصد نداشتند که به‌حضور و نفوذِ سنگین خود در ایران، پایان دهند. در این راستا، تا جایی که به‌ما مربوط می‌شد، بدترین گزینهِ انگلیسی‌ها، برای تداوم حضورِ در ایران، می‌توانست جدا کردن , ...ادامه مطلب

دکترین امنیت ملی در دوره محمدرضاشاه پهلوی؛ 1320- 1357گفت‌وگو با دکتر مظفر شاهدی گفت‌وگو از: رحمت رمضانیپرسش 1: دکترین امنیت ملی ایران در دوره محمدرضا پهلوی بر چه اساسی بنا شد آیا این دکترین ملی مستقل بود و یا به سمت استقلال در حرکت بود؟ پاسخ پرسش 1: باید عرض کنم، محمدرضا پهلوی از همان آغاز در یک وضعیتِ بسیار دشوار، بغرنج و غیرعادی که ایران توسط کشورهای روسیه‌شوروی و انگلستان اشغال شده و به‌تبع آن اساس استقلال و تمامیت ارضی و سرزمینی ایران مورد تهدید و بلکه تجاوز و تعرضِ نظامی قدرت‌های خارجی قرار گرفته بود، آن هم نه با اراده ملی، بلکه با خواست و نظر مساعدِ همان قدرت‌های متجاوز خارجی که کشور را اشغال کرده و پدرش رضاشاه را از مقام پادشاهی برکنار کرده بودند، بر تخت سلطنت ایران نشانده شد! بنابراین محمدرضاشاه در شرایطی سلطنت خود را آغاز کرد که اساساً امنیت ملی و تمامیت ارضی ایران به‌دلیل تجاوز خارجی و اشغال کشور توسط متفقین که عملاً هم خود را در بسیاری از امور داخلی ایران فعال مایشاء می‌دانستند، با تهدیدات و چالش‌های جدی‌ای روبرو شده بود. در تمام سال‌های ادامه جنگ جهانی دوم که خاک ایران در اشغال کشورهای انگلیس، شوروی و آمریکا باقی ماند،‌ امنیت ملی ایران، در تعارضِ با منافع متجاوزان خارجی، هم‌چنان آسیب‌پذیر و در هاله‌ای از ابهام و بحران قرار داشت. در آن میان، بروز و ظهور غائله فرقه‌های دموکرات در آذربایجان و کردستان، که اساساً پروژه‌هایی خطرناک و البته بی‌سابقه توسط ارتش، دستگاه اطلاعاتی- جاسوسی و حکومت متجاوز روسیه شوروی و عوامل وابسته داخلی آنها علیه تمامیت ارضی و سرزمینی ایران‌زمین محسوب می‌شدند، وضعیت ام, ...ادامه مطلب

محمدعلی فروغی، روشنفکران پسامشروطه و سلطنت رضاشاهدر گفت و گو با دکتر مظفر شاهدیگفت و گو از: رحمت رمضانیپرسش: محمدعلی فروغی کیست؟ روشنفکری که با استبداد همکاری کرد یا رضاخان مجری اقدامات فرهنگی و توسعه آمرانه روشنفکرانی مانند فروغی بود؟پاسخ: برای پاسخ دقیق‌تر به‌این پرسش، که در کلیت خود می‌تواند و بلکه باید وضعیت و ساحت پاسخ‌گویی به‌هر پرسش تاریخیِ دیگری را هم تبیین کند، لازم است مقدمه‌ای را عرض کنم.واقعیت این است که نگاه علمی و بلکه داوری درباره کارنامه شخصیت‌های تاریخی و موضوع تاریخ تحولات و رخداد‌هایی که در شئون گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، امنیتی و یا هر جنبه دیگری از آنچه در گذشته روی داده است، در بستر مکاتب و فراتر از آن پارادایم‌های فکری، فلسفی و سیاسی مختلف، که به‌نوعی رقیب یکدیگر بوده و هستند و هریک بر اساس مبانی نظری خاص خود، نگاه و رویکرد متفاوتی به‌خاستگاه و معنای رخداد‌ها و تحولاتِ تاریخی داشته و دارند، صورت‌بندی تبیینی و تحلیلیِ متفاوت و گاه کاملاً متعارضی پیدا می‌کند. به‌طور مشخص مکاتب تاریخ‌نگاری و تاریخ‌پژوهیِ مارکسیستی، لیبرالیستی، اسلام‌گرایانه و نیز ملی‌گرایانه هویت‌طلب باستانگرا، هر یک بر اساس مفروضات و مبانی فکری، ایدئولوژیکی و فلسفی و سیاسیِ خود، پیرامون یک واقعه، پدیده و یا یک شخصیت تاریخیِ واحد، فهم و داوریِ تاریخیِ متفاوت و بلکه سراسر متعارضی ارائه می‌دهند.چنان‌که درباره همین شخصیتِ تاریخیِ محمدعلی فروغی که در این گفتگو مورد پرسش قرار داده‌اید، هر یک از مکاتب تاریخ‌نگاری بالا، حتی اگر همه آن‌ها برای مطالعه و بررسی کارنامه تاریخی او به‌متون و اسنادِ واحد و همسانی ارجاع بدهند، باز هم خوانش‌ها، فهم‌ها و داوری‌های تاریخیِ متفاوتی ارائه داده و , ...ادامه مطلب

امیرکبیر و مسیر دشوار اصلاحات؛ گفت و گو با دکتر مظفر شاهدیگفت و گو از: رحمت رمضانیپرسش 1: اصولاً چند رویکرد اصلاح‌طلبانه در ایران وجود داشته است؟ آیا چیزی تحت عنوان اصلاح‌طلبی جامعه‌محور داشته‌ایم؟پاسخ پرسش 1: در فرهنگ سیاسی، مفهومِ اصلاحات و اصلاح‌طلبی، در کلیت خود، یک پروژه و بلکه یک پروسه درون‌حاکمیتی محسوب می‌شود؛ برخلافِ تحرکات انقلابی و براندازانه، که عموماً علیهِ نظم سیاسیِ موجود شکل گرفته، گسترش می‌یابد. به‌عبارت دیگر، اگرچه، ممکن است، حتی یک روند اصلاحی عمیق و بنیادین، در نهایت، همان اهدافِ سیاسی- امنیتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادیِ یک انقلابِ تمام عیار را هدف قرار دهد؛ اما، به‌ویژه در روش، سازوکار و فرایندی که می‌تواند و بلکه باید طی بکند، تفاوت‌هایی کاملاً مشخص و بارز با تحرکاتِ انقلابی دارد که کم و بیش همه ما، اطلاعاتِ بسنده‌ای از، لااقل، مهمترین تفاوت‌ها در روش، رویکرد و تبعاتِ آن‌ها داریم.هر دوی آن‌ها (هم اصلاحات که در درون نظم سیاسی موجود شکل می‌گیرد و هم انقلاب که علیه نظم سیاسی موجود به‌وجود می‌آید)، در مجموع، هدف ایجاد تحول و تغییرِ در عرصه‌های گوناگونِ سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتیِ جامعه را دنبال می‌کنند.این مقدمات را ذکر کردم تا بتوانیم موضوع جامعه‌محور بودن یا جامعه‌محور نبودنِ بحث و بلکه ضرورت اصلاحات و اصلاح‌طلبی را به‌گونه‌ای دقیق‌تر تبیین کنیم. باید بگویم، در کلیت خود، اصلاحات، به‌نوعی، بازنگری و به‌تبع آن تغییر، نوسازی و بازسازی روندها، ساختار‌ها و عادت‌واره‌هایی است که به‌دلایل گوناگون، دیگر، آن کارآیی و کارآمدی‌ها و کارویژه‌های ضروری پیشین را از دست داده است و به‌ویژه، رهبران و کارگزارانِ نظم سیاسیِ موجود، در موقعیت زمانی مناسب و تا وقت , ...ادامه مطلب

رديابي فرايند كودتای 28 مرداد 1332در گفت‌وگو با دكتر مظفر شاهدیگفت‌وگو از: هادی اسفندیاریپرسش 1: اخیرا اسنادی در رابطه با نقش انگلیس در کودتای 28 مرداد 1332 از سوی موسسه غیرانتفاعی آرشیو امنیت ملی امریکا منتشر شده است. این اسناد به موضوع "پیشنهاد بریتانیا برای سازمان‌دهی کودتا در ایران" می‌پردازد. نقش انگلیس در کودتای 28 مرداد اظهر من الشمس است. اما به نظر شما اهداف و انگیزه‌های امریکا از انتشار این اسناد چیست؟ آیا می‌شود گفت امریکا با انتشار این قبیل اسناد به دنبال آن است تا انگلیس را طراح کودتا معرفی کرده و به نوعی خود را تبرئه کند؟پاسخ پرسش 1: واقعیت این است كه این فرمایش شما فقط نوعی حدس و استنباط است و به‌درستی آشكار نیست كه آمریكایی‌ها از انتشار این اسناد جدید دقیقاً چه انگیزه یا اهدافی را دنبال می‌كنند. در هر حال در این‌كه اولین بار انگلیسی‌ها موضوع و ضرورت انجام كودتا علیه دولت دكتر محمد مصدق را مطرح و پیشنهاد كردند تردید كمی وجود دارد و این معنا چیز تازه‌ای نیست و در منابع و اسنادی هم كه پیش از این منتشر شده بود به‌وضوح قابل ردیابی و دسترسی است. ضمن این‌كه این اسناد هم به‌هر دلیل یا انگیزه‌ای كه منتشر شده باشد باز هم به‌هیچ وجه حتی نمی‌تواند نقش و جایگاه مؤثر آمریكایی‌ها در وقوع كودتای 28 مرداد را كم‌رنگ جلوه بدهد. تاكنون هم در باره نقش و حضور پررنگ و چه‌بسا تعیین‌كننده آمریكایی‌ها در عملیات كودتا تردیدی نشده است و در این راستا منابع و مدارك بسنده‌ای وجود داشته است. علاوه بر این قرینه‌ای وجود ندارد كه نشان دهد در این مقطع خاصی كه شاهدش هستیم چنان تغییر یا تحولی در روابط فیمابین انگلیس و آمریكا (بالاخص در مورد ایران) به‌وجود آمده باشد كه آمریكایی‌ها تصمیم گرفته باشند , ...ادامه مطلب

پیشنهاد مطالعه برای تعطیلات نوروزی/ دکتر مظفر شاهدیمنتشر شده در: (خبرگزاری کتاب ایران)ایبنا (دوشنبه 8 فروردین 1401)كتاب «آيشمن در اورشليم» از یهودیان سودجو و پرنفوذی می‌گوید که با کارگزاران رایش سوم همکاری می‌کردندمظفر شاهدی، پژوهشگر تاریخ معاصر در نگاهی به کتاب «آیشمن در اورشلیم» معتقد است: در اين كتاب، هانا آرنت، از يهوديان سودجو و پرنفوذی سخن به‌ميان می‌آورد، كه صرفاً در راستای به‌چنگ آوردن ثروت و دارايی‌های نقدی و غيرنقدی گرانبهای يهوديان، در روند دستگيری، تجميع و انتقال آنان به‌مراكز كشتار با كارگزاران رايش سوم (در مناطق و كشورهاي مختلف اروپا) همكاری می‌كردند!خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)دکتر مظفر شاهدی، پژوهشگر تاریخ معاصر:کتاب «آیشمن در اورشلیم: گزارشی در باب ابتذال شر» که حاصل گزارش تاریخی و تحلیل و تبیین سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، حقوقی و فلسفی هانا آرنت (1906- 1975م) فیلسوف سیاسی پرآوازهِ آلمانی، از موضوع بعدها موسوم به‌هولوکاست، با محوریتِ چندین ماه محاکمه آدلف آیشمن (1906- 1962م)، در دادگاهی در اورشلیم است، می‌شود گفت، با تأخیری طولانی، به‌زبان  فارسی ترجمه و در ایران چاپ و منتشر شده است. هم‌چنان‌که از شناسنامه کتاب برمی‌آید، این کتاب، اولین بار در سال‌های 1963- 1964م/ 1342- 1343ش، با فاصله‌ای نه‌چندان طولانی از پایان محاکمه و اعدام آدولف آیشمن در اسرائیل، به‌زبان اصلی، چاپ و منتشر شده بود. بدین‌ترتیب، نسخه فارسی کتاب (با ترجمه زهرا شمس و توسط انتشارات برج)، با حدود 55 سال تأخیر، در اختیار خوانندگان و مخاطبان فارسی‌زبانِ آن قرار گرفته است (این کتاب اولین بار در سال 1398 منتشر شده است).آدولف آیشمن، عضو بلندپایه اس اس و از کارگزاران اداری- سیاسی و امنیتی آلم, ...ادامه مطلب

اسدالله علم و سلطنت محمدرضاشاه پهلوی؛در گفت‌وگو با دکتر مظفر شاهدی گفت‌وگو از: مهسا علی‌بیگی□ درباره نقش و جایگاه اسدالله علم در رویدادهای سیاسی زمان پهلوی دوم صحبتهای زیادی شده است. برخی به ارتباطات علم با انگلیس اشاره می‌کنند و او را نماینده سیاستهای انگلیس می‌دانند که به محمدرضا پهلوی دیکته می‌شد. شما چه تحلیلی درباره جایگاه و نقش او در دو دهه واپسین حکومت پهلوی دارید؟برای پاسخ به این پرسش لازم می‌دانم درباره پیشینه ارتباط خاندان علم با محافل انگلیسی توضیحی کوتاه عرض کنم. خاندان علم حضور مؤثر دیرپایی در مناطق شرقی ایران داشت و سران این خاندان حداقل از اوایل دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه تا اواخر دوره قاجار حکمرانی بلامنازع بخش وسیعی از قلمروهای شرقی ایران (که به‌طور تقریبی شامل استانهای سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی کنونی می‌شد) را برعهده داشتند. می‌دانیم که در آن دوران دولت استعماری انگلستان سلطه تمام و کمالی بر بخشهای وسیعی از اقیانوس هند، دریای عمان و خلیج فارس و البته اقصی نقاط شبه‌جزیره هندوستان (شامل کشورهای کنونی هندوستان، بنگلادش و پاکستان) داشت و در قلمروهای وسیعی از خاک افغانستان کنونی هم نفوذ گسترده‌ای به‌دست آورده بود و به‌تبع آن دامنه حضور سلطه‌جویانه آن کشورتا سراسر مرزهای شرقی و جنوبی ایران کشیده شده بود. انگلستان البته در رقابتی تنگاتنگ و نفس‌گیر با روسیه‌تزاری، از سالهای نخست حکومت قاجار، به‌تدریج نفوذ سیاسی، اقتصادی ـ تجاری، و نظامی ـ امنیتی روزافزونی در ایران پیدا کرده و به‌ویژه در سراسر قلمروها و ایالات شرقی، جنوبی و مرکزی ایران، نفوذ و حضور سلطه‌جویانه انگلستان تا سالهای پایانی دوران سلطنت قاجارها بلامنازع شد. در چنین فضا و شرایطی بود که سران حکومت, ...ادامه مطلب

آراء و اندیشه‌های سیاسی امام خمینی؛ گفت‌وگو با مظفر شاهدی گفت‌وگو از: سهیلا انصاری  اندیشه سیاسی مورد عنایت امام خمینی بر بنیان نظریه ولایت فقیه استوار بود که، اگرچه در فقه شیعه پیشینه‌ای طولانی داشته است، اما فقط در منظومه فکری- اندیشه‌ای ایشان بود که تا آن حد گسترده و پردامنه بسط یافته، شکوفا گردید و به‌مثابه یک الگوی سیاسی- دینی منسجم، در عرصه عمل سیاسی و اجتماعی به‌جامعه انقلابی ایران عرضه شد, ...ادامه مطلب

ظهور و سقوط غائله فرقه هاي دموکرات آذربایجان و كردستان                                              در گفت‌وگو با مظفر شاهدیپرسش 1: اندیشه تجزیه آذربایجان از ایران در یک قرن معاصر تا چه حد جدی بوده و , ...ادامه مطلب

 سیاست و حکومت در دوره پهلوی؛ در گفت‌وگو با مظفر شاهدیگفت‌وگو از: نفیسه رحمانی پرسش 1: ویژگی های اصلی سیاست ورزی در عصر پهلوی دوم از دیدگاه شما چیست؟پاسخ 1: می‌دانید که انقلاب مشروطه، که در سال 1285ش , ...ادامه مطلب

  آیت‌الله سیدحسن مدرس؛ مشروطه‌خواه پرآوازه و دلیر؛ گفت‌‌وگو با مظفر شاهدی گفت‌وگو از: سيدمهدي حسيني سئوال 1-‌ دربارۀ شهید مدرس چه مطالعاتی داشته‌اید؟ پاسخ 1: شهید آیت‌‌الله سیدحسن مدرس، در یکی از حساس‌ترین دوره‌های تاریخ معاصر ایران، در جایگاه یکی از شاخص‌ترین و تأثیرگذارترین نمایندگان مجلس شورای ملی، در عرصه سیاسی و اجتماعی ایران حضوری فعال داشته‌‌اند. به‌‌عبارت دقیق‌تر ایشان از دوره دوم تا دوره,الله,سیدحسن,مدرس؛,مشروطه,خواه,پرآوازه,دلیر؛,مظفر,شاهدی ...ادامه مطلب